Wat kom ik toch veel spraakverwarring tegen als we het over zelfsturing hebben. Slordigheid ook, in het gebruik van begrippen. De termen zelfmanagement, zelforganisatie en zelfsturing worden vaak losjes door elkaar heen gebruikt. Met de oordelen erbij.

Aan de ene kant begrijpelijk, want de verschillen zijn gradueel. Aan de andere kant verbaas ik me er over, want er worden ingrijpende organisatieveranderingen en impactvolle reorganisaties op gestoeld. Tijd om meer helderheid te scheppen.

In de managementliteratuur heb ik geen heldere definities kunnen vinden. In een artikel uit 2011 van Stewart e.a., vond ik een beschrijving van het continuüm van vormen van zelforganisatie. Er is namelijk geen scherp onderscheid tussen de verschillende vormen. Niettemin zijn er in de aansturing van mensen en de organisatie van werk evidente verschillen in de mate waarin een persoon of team zelf de inhoud en de werkwijze beïnvloedt, dan wel dat een ander (lees leidinggevende) dat doet.

Hierbij helpt het onderscheid waarom, wat, hoe. De waarom-vraag slaat op de missie van een organisatie of organisatieonderdeel, de wat-vraag op de inhoud van het werk en de hoe-vraag op de wijze van uitvoering. Aldus ontstaan vier globale typologieën, waarin de mate van zelfsturing van links naar rechts toeneemt. In schema:

Er zijn niet zoveel organisaties waarbij 100% zelfsturing de norm is. Hoewel, ZZP’ers die een heel strak frame hebben waarin ze werken, vanuit een bewuste overtuiging en die opdrachten buiten dat frame weigeren, zijn als zelfsturend aan te merken.

Buurtzorgteams vooral zelforganiserende teams. De waaromvraag wordt bepaald door de stichting; je sluit je daarbij aan als dat overeenkomt met je innerlijke kompas en drive. Vervolgens heb je alle ruimte om de zorg die je levert en de manier waarop, samen met je collega’s te bepalen en uit te voeren.

In gemeenten komen ook vormen van zelforganisatie voor (Hollands Kroon, Bodegraven- Reeuwijk, Ermelo) en ik vermoed nog veel meer vormen van zelfmanagement. Deze laatste – minder vergaande –  vorm is namelijk heel gebruikelijk in teams met professionals. Daarvan is al jaren geaccepteerd dat je die hun manier van werken vooral zelf moet laten bepalen, zoals overtuigend beschreven in Mathieu Weggemans boek “Leidinggeven aan professionals? Niet niet doen!”

Zelfsturing in de meest pure vorm, waarbij de waarom-, de wat- en de hoevraag door een team van medewerkers wordt bepaald, komt in gemeenten niet voor. Sturing is in ons democratisch stelsel voorbehouden aan de politiek, de gekozen volksvertegenwoordigers. Of dit van invloed is op de kwaliteit van sturing, daar kun je over van mening verschillen, maar dat is een ander onderwerp. Een ding is zeker: zelfsturing, zelforganisatie en zelfmanagement zijn niet hetzelfde!

Benieuwd naar verdieping op dit onderwerp? Lees dan Mari-Ans essay over zelforganisatie.